Dostępność jest procesem
Dostępność to nie tylko kwestia techniczna czy formalna, ale przede wszystkim wyraz społecznej odpowiedzialności uczelni. Uniwersytet Łódzki, jako instytucja edukacyjna i badawcza, stawia sobie za cel tworzenie środowiska, w którym każdy, niezależnie od swoich potrzeb i ograniczeń, może w pełni uczestniczyć w życiu akademickim. To zobowiązanie do budowania mostów, a nie murów, do tworzenia przestrzeni, w której każda osoba studiująca i pracująca tu, może czuć się akceptowana i wspierana.
Bartosz Stępień – Pełnomocnik Rektora Uniwersytetu Łódzkiego do spraw osób ze szczególnymi potrzebami, Dyrektor Centrum Wsparcia i Dostępności UŁ:
Staramy się, by działania UŁ we wszystkich obszarach były dostępne dla jak najbardziej szerokiej grupy odbiorców. Nasze obiekty w większości spełniają wymagania dostępności architektonicznej. Dużo uwagi poświęcamy dostępności dla osób z niepełnosprawnościami czy dla osób ze szczególnymi potrzebami. Istotna jest dostępność naszych zasobów cyfrowych. W obszarze komunikacji zapewniamy to, czego wymagają od nas przepisy i co jest faktycznie potrzebne, na przykład tłumacza języka migowego online. Dostępność jest procesem, czymś co wymaga stałej opieki.
Charakter i rodzaj wsparcia uzależnione są od indywidualnych potrzeb i możliwości konkretnej osoby studiującej. Dotyczą przede wszystkim aktywności dydaktycznej, ale także ogólnie pojętego życia akademickiego. W Uniwersytecie Łódzkim z powodzeniem kształcą się osoby z różnorodnymi niepełnosprawnościami i dysfunkcjami. Jednostką, która otacza je wsparciem, jest Centrum Wsparcia i Dostępności UŁ (dotychczasowe Akademickie Centrum Wsparcia). Warto podkreślić, że wspieramy nie tylko tych, którzy posiadają orzeczenie o niepełnosprawności.
Dyrektor Bartosz Stępień zauważa, że potrzeby społeczności akademickiej w zakresie dostępności wykraczają poza tradycyjnie rozumiane niepełnosprawności. Przed uczelnią stoją wyzwania związane z przygotowaniem do pracy z osobami w spektrum autyzmu, z zespołem Aspergera, ADHD, trudnościami w uczeniu się oraz kryzysami zdrowia emocjonalnego, społecznego i psychicznego. Już teraz można zaobserwować wzrost liczby studiujących zmagających się z takimi wyzwaniami. Wsparcia potrzebują też pracownicy.
Wyzwania naukowe – innowacyjne działania historyków sztuki
Dostępność na UŁ to także temat wyzwań naukowych zespołów badawczych. Od 2013 roku Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Łódzkiego intensywnie pracuje nad wsparciem osób o specjalnych potrzebach w dostępie do sztuki i kultury. W ostatnich latach zrealizowano dwa znaczące projekty:
- „Sztuka łódzka na tle sztuki europejskiej. Wykluczeni/Włączeni”;
- „Przyjazne miasto. Wsparcie samodzielności osób z dysfunkcją wzroku w zakresie korzystania z sieci połączeń komunikacji miejskiej w Łodzi”.
Oba projekty były współfinansowane ze środków Unii Europejskiej oraz Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. Ponadto, przeprowadzono szereg mniejszych inicjatyw na rzecz inkluzywności sztuki.
Tyflografika wykonana w ramach projektu „Sztuka łódzka na tle sztuki europejskiej. Wykluczeni/Włączeni” (fot.: Wydział Filozoficzno-Historyczny UŁ)
Dr hab. Aneta Pawłowska, prof. UŁ – Dyrektor Instytutu Historii Sztuki na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Łódzkiego:
Pytanie o dostępność to pytanie o to, na ile jako społeczeństwo jesteśmy otwarci na inność i na ile potrafimy się dostosować do tego, ażeby osoby o trochę innych, szerszych potrzebach czuły się w naszym towarzystwie komfortowo. Z jednej strony widzimy, że te osoby bardzo potrzebują wyjścia w świat zewnętrzny, ale nie zawsze spotykają się z otwartością i przychylnością. Powinniśmy dążyć do tego, aby dostępność była bardziej widoczna, ale jednocześnie unikać narzucania rozwiązań na siłę. Najpierw warto zapytać, jakie są rzeczywiste potrzeby danej osoby.
Pod koniec listopada 2024 roku w Liège w Belgii odbyła się prestiżowa konferencja naukowa „Gestes et Musées”, w której udział wzięli badacze z Instytutu Historii Sztuki UŁ – prof. Aneta Pawłowska i dr Adam Drozdowski. Wystąpienie naukowców dotyczyło audiodeskrypcji i działań na rzecz inkluzywności w kulturze i sztuce. Konferencja odbywała się w ramach międzynarodowego projektu UNIC 2.0 – European University of Cities in Post-Industrial Transition, który zrzesza uniwersytety z dziesięciu miast postindustrialnych, w tym Uniwersytet Łódzki.
Zespół badaczy z UŁ, działający pod nazwą „W stronę dostępności”, otrzymał również wyróżnienie w konkursie „Popularyzator Nauki 2024” organizowanym przez serwis Nauka w Polsce Polskiej Agencji Prasowej. Nagrodzony został zespół w składzie: dr hab. Aneta Pawłowska, prof. UŁ – kierownik, dr Magdalena Górska, dr Paulina Długosz, dr Daria Rutkowska-Siuda, dr Adam Drozdowski oraz dr Agnieszka Kołodziejczak.
Audiodeskrypcja – tego można się nauczyć!
Działania podejmowane przez zespół prof. Pawłowskiej są wielokierunkowe. To wyzwania badawcze, projekty wspierające środowiska defaforyzowane, ale również dydaktyka. Prowadzone są tu ogólnouczelniane zajęcia, podczas których przekazywana jest wiedza na temat tworzenia opisów audiodeskrypcyjnych. W ten sposób studiujący uczą się, jak współpracować z osobami z jakimiś specjalnymi potrzebami. Zajęcia cieszą się bardzo dużym zainteresowaniem również wśród studiujących kierunki ścisłe. Zainteresowanych nie brakuje, lista uczestników zajęć bardzo szybko się wypełnia, a efekty pracy studiujących są bardzo wysoko oceniane przez kadrę naukową.
Pionierskie wydarzenie – doktorat w języku migowym
12 grudnia 2024 roku na Wydziale Filozoficzno-Historycznym miało miejsce wydarzenie przełomowe nie tylko dla naszej uczelni, ale na skalę Polski. Odbyła się publiczna obrona rozprawy doktorskiej Agnieszki Kołodziejczak, osoby całkowicie głuchej. Badaczka za cel postawiła sobie przeprowadzenie analizy i weryfikacji obecnie stosowanych w praktyce życia społeczno-kulturalnego w Polsce metod wspomagających dostępność i percepcję treści kultury i sztuki. Zaprezentowała innowacyjne podejście badawcze z perspektywy „insiderki”.
Obrona doktoratu Agnieszki Kołodziejczak (fot.: Wydział Filozoficzno-Historyczny UŁ)
Dla mnie jako doktorantki najważniejsze było to, że od samego początku, czyli od rozmowy rekrutacyjnej do Szkoły Doktorskiej mogłam liczyć na obecność tłumacza języka migowego. W okresie późniejszym, podczas pandemii, tłumacz towarzyszył mi w trakcie zajęć online, rocznych spotkań doktorantów i oceny śródokresowej. Ponadto, podjęcie przeze mnie doktoratu zaskutkowało zmianami w ustawie o doktorantach wdrożeniowych – pojawiły się odpowiednie zapisy o doktorantach z orzeczeniem o niepełnosprawności. Bezcenne było również wsparcie i zapewnienie pełnej dostępności dla osób głuchych i słabosłyszących podczas samej obrony
– komentuje dr Agnieszka Kołodziejczak.
Ówczesne Akademickie Centrum Wsparcia UŁ, obecne Centrum Wsparcia i Dostępności, zagwarantowało pełną dostępność dla wszystkich uczestników wydarzenia. Trzech tłumaczy Polskiego Języka Migowego (PJM) zapewniło tłumaczenie z polskiego języka fonicznego na polski język migowy oraz tłumaczenie z polskiego języka migowego na polski język foniczny. Dodatkowo, zapewniliśmy napisy „na żywo”. Pełniły one funkcję uzupełniającą dla tłumaczy PJM, umożliwiały dokładne śledzenie przebiegu obrony i zrozumienie prezentowanych treści dla osób z niepełnosprawnością słuchu, nieznających języka PJM lub osób z trudnościami ze zrozumieniem języka mówionego. Była też możliwość zastosowania pętli indukcyjnej.
Inkluzywność nauki i kultury – popularyzujemy i inspirujemy!
Uniwersytet Łódzki to nie tylko ośrodek badań naukowych i kształcenia. Aktywnie działamy na rzecz popularyzacji nauki. Materiały video, które tworzymy, posiadają transkrypcję, czyli napisy, sprzyjające dostępności prezentowanych przez nas treści dla osób ze specjalnymi potrzebami. Szczególnie polecamy uwadze kanał YouTube „Nauka inspiruje”. Specjalnie dla osób głuchych i słabosłyszących stworzyliśmy playlistę filmów wzbogaconych o tłumaczenie na Polski Język Migowy.
Wystawy do oglądania, dotykania i słuchania
W maju 2024 roku w uniwersyteckiej Galerii Wozownia 11 odbył się wernisaż wystawy „Taxo. Sztuka dotyku”, która była częścią projektu realizowanego przez dwie łódzkie artystki – Tamara Sass i Joanna Apanowicz. Przedsięwzięcie dotyczyło niewspółmiernego dostępu do sztuki współczesnej osób z dysfunkcją widzenia i dążyło do stworzenie sztuki odpowiedzialnej, opartej o równowagę pomiędzy różnymi rodzajami zmysłowej percepcji.
Z okazji 10-lecia istnienia Nagrody im. prof. Tadeusza Kotarbińskiego na najlepszą książkę humanistyczną w Polsce przygotowaliśmy wystawę, którą do końca marca br. można zobaczyć w starej części Biblioteki UŁ. Każda osoba, niezależnie od tego, jakie ma trudności w poruszaniu się, bez problemy dostanie się na wystawę. Przygotowaliśmy wypukłe kody QR, które po zeskanowaniu kierują do audiodeskrypcji zamieszczonych na stronie UŁ.
19 marca br. w Pałacu Biedermanna gościć będziemy reprezentantów instytucji kultury i decydentów w kwestii dostępności z województwa łódzkiego na warsztatach organizowanych przez Fundację Widzimy Inaczej. Wydarzenie jest częścią projektu „Postępność – postęp w dostępie do kultury”. W minionym roku reprezentantki UŁ uczestniczyły w panelu eksperckim w ramach tego projektu.
Społecznie odpowiedzialni
Dostępność oznacza, że uczelnia podejmuje działania mające na celu eliminowanie barier architektonicznych, cyfrowych i komunikacyjnych. To także dbałość o to, aby osoby z niepełnosprawnościami i szczególnymi potrzebami miały równy dostęp do zasobów edukacyjnych, kulturalnych i społecznych. Uniwersytet Łódzki stara się, aby każdy mógł korzystać z pełni możliwości, jakie oferuje uczelnia. Społeczna odpowiedzialność uczelni przejawia się również we wrażliwości i empatii wobec różnorodności. Dzięki temu Uniwersytet Łódzki nie tylko kształci przyszłych specjalistów i specjalistki, ale także buduje społeczeństwo oparte na szacunku, zrozumieniu i wsparciu.
Materiał, redakcja: Agata Dawidowicz, Centrum Współpracy z Otoczeniem i Społecznej Odpowiedzialności Uczelni
Zdjęcia: Bartosz Kałużny (CWzOiSOU), Mariusz Romek (dzięki uprzejmości Łódzkiego Urzędu Wojewódzkiego), zasoby Wydziału Filozoficzno-Historycznego UŁ