Artykuł "Still suffering, still on the periphery? Different paths of the town's post-war spatial change. Evidence from north-eastern Poland" autorstwa Łukasza Musiaki z Wydziału Nauk Geograficznych UŁ, oraz Pawła Sudry (SGGW) i Tomasza Spórny (UŚ) koncentruje się na losach małych miast Warmii i Mazur. Tekst ukazał się w renomowanym czasopiśmie Land Use Policy (wydawnictwo Elsevier, 140 pkt. na liście MNiSW).
Do badań wybrano 17 małych miast z województwa warmińsko-mazurskiego, które podczas II wojny światowej zostały zniszczone w co najmniej 70%. Kolejnym krokiem było wyróżnienie trzech reprezentatywnych ośrodków miejskich, charakteryzujących się zróżnicowanym podejściem do polityki odbudowy powojennej. Wyodrębniono model neointegracji modernistycznej (przykład Węgorzewa), restrukturyzacji warunkowej (Lubawa) oraz model miasta niezabudowanego (Kisielice).
Badanie oparto na lustracji terenowej (w tym z wykorzystaniem zdjęć z drona) oraz na analizach w środowisku GIS. W badaniu wykorzystano bogate materiały kartograficzne i ikonograficzne oraz współczesne dokumenty strategiczne i planistyczne samorządów.
Jak mówi dr Musiaka:
Decyzje urbanistyczne podjęte w latach powojennych do dziś w sposób znaczący wpływają na zarządzanie przestrzenią, funkcjonalność i estetykę badanych miejscowości. Nowością w badaniu jest opracowanie trzech modeli przemian przestrzennych badanych miast, które pozwalają lepiej zrozumieć długoterminowe konsekwencje decyzji podjętych po II wojnie światowej. Otrzymane wyniki wskazują, że nieodbudowane centra miast wciąż pozostają problemem w kontekście ich funkcjonalności i integracji społecznej.
Badacze, dokonując przestrzennych analiz, odkryli, że najgłębsze przekształcenia pod względem zarówno gęstości zabudowy, jak i funkcji, przeszły centralne obszary miast. Wskazują także, że przedwojenna zabudowa zachowała się głównie na ich obrzeżach. Zauważono także, że najczęściej odbudowywane były obiekty architektury monumentalnej, jak kościoły czy zamki, które reprezentowały wysoką wartość historyczną oraz kulturową.
Pozostałe elementy morfologiczne, w postaci siatki ulic, zostały zachowane w różnym stopniu – wprowadzono znaczące zmiany w ich przebiegu, dokonano wymiany ich nawierzchni i dostosowano do nowej organizacji ruchu. W konsekwencji przemian zabudowy modyfikacjom uległy również działki miejskie.
Autorzy podkreślają w artykule, że modernistyczne podejście do rekonstrukcji, choć miało na celu szybkie zapewnienie mieszkań, często prowadziło do utraty tożsamości historycznej miejscowości i w nieodwracalny sposób zmieniło krajobraz miejski.
Pomimo działań rewitalizacyjnych, podejmowanych w ostatnich latach, wiele małych miast regionu Warmii i Mazur (jak również całego obszaru Ziem Odzyskanych), boryka się z przestrzennym chaosem, brakiem jednolitej struktury urbanistycznej i ograniczoną efektywnością dostępnych narzędzi planistycznych.
Artykuł podkreśla potrzebę ogólnokrajowej debaty i wdrożenia programów naprawczych, które mogłyby w przyszłości poprawić sytuację zdegradowanych przestrzeni miejskich. Badanie stanowi ważny wkład w analizę powojennych przemian morfologicznych małych miast i może stanowić podstawę dla przyszłych działań planistycznych i rewitalizacyjnych. Warto podkreślić również aktualność podjętej tematyki badawczej w perspektywie obecnie trwających konfliktów zbrojnych na świecie i zagłady historycznej tkanki miast.
Do 16 kwietnia 2025 r. znajduje się w otwartym dostępie
Musiaka, Ł., Sudra, P., & Spórna, T. (2025). "Still suffering, still on the periphery? Different paths of the town’s post-war spatial change. Evidence from north-eastern Poland. Land Use Policy", 152, 107517.
Jest to już trzeci tekst zespołu autorskiego pod kierownictwem dr Musiaki, dotyczący funkcjonalno-morfologicznych przemian powojennych miast. Do tej pory ukazały się:
- Musiaka, Ł., Sudra, P., Spórna, T. P., & Spadło, K. (2023). Scenariusze odnowy małych miast. Wyzwania i problemy rewitalizacji wybranych ośrodków województwa warmińsko-mazurskiego. Czasopismo Geograficzne, 94(2). https://doi.org/10.12657/czageo-94-15
- Musiaka, Ł., Sudra, P., & Spórna, T. (2021). Spatial Chaos as a Result of War Damage and Post-War Transformations. Example of the Small Town of Węgorzewo. Land, 10(5), 541. https://doi.org/10.3390/land10050541