Historia rozwoju Zakładu Hydrologii i Gospodarki Wodnej sięga roku 1951. Pierwszym organizatorem badań hydrologicznych w Uniwersytecie Łódzkim był prof. S. Pietkiewicz, kierownik Zakładu Geografii Fizycznej II. Badania te rozpoczęto od kartowania zjawisk wodnych w okolicach Łodzi. W latach 1953–1954 prace prowadzono też w Górach Świętokrzyskich i na Kujawach. Od 1955 do 1960 r. prace terenowe i studialne prowadzono także na obszarze ówczesnego woj. białostockiego. W ośrodku łódzkim przygotowano wówczas kilkanaście arkuszy pierwszej Mapy Hydrograficznej Polski w skali 1:50 000. Warto dodać, że opracowany w Łodzi arkusz Mońki ukazał się drukiem jako pierwszy.
Od 1960 r., hydrologiczne prace badawcze prowadzono głównie na obszarze ówczesnego woj. łódzkiego. Było to podyktowane potrzebą szczegółowego poznania jednego z najuboższych w wodę regionów Polski. Jednocześnie, utworzony w 1956 r., Zakład Meteorologii, Klimatologii i Hydrografii przekształcono, w 1962 r., w Katedrę o tej samej nazwie; jej kierownictwo objął prof. dr S. Zych.
Zdobyte doświadczenie badawcze pozwoliło na podjęcie prac regionalnych o charakterze monograficznym. Pierwszą próbą, w latach 1963–1969, było zastosowanie zdjęcia hydrograficznego do rekonstrukcji krajobrazu pierwotnego okolic Łęczycy i jego przemian w rejonie Warty koło Uniejowa. Badania te wykonywano na użytek archeologów prowadzących prace wykopaliskowe na grodziskach średniowiecznych. Ważnym osiągnięciem badawczym ośrodka, w tym okresie, była pierwsza w Polsce monografia hydrologiczna dużej zlewni (Hydrografia dorzecza Grabi), przygotowana przez Z. Maksymiuka. W kolejnych latach, podobne monografie opracowano dla rzek: Luciąży (R. Gładysz, 1974), Bobrzy (J. Burchard, 1978), Wolbórki (J. Moszczyńska, 1986), a później Widawki (Z. Maksymiuk, 1980). Prace te stanowią oryginalny dorobek łódzkiego ośrodka hydrologicznego i przez długie lata były doskonałym przykładem i wzorem dla innych monografii hydrologicznych zlewni, jednostek administracyjnych i regionów.
Lata 70. to okres reorganizacji struktur różnych placówek naukowych w Uniwersytecie Łódzkim. Katedra zostaje przekształcona w Zakład Meteorologii, Klimatologii i Hydrologii. Zmianie tej towarzyszy rozwój, w tym wzrost liczby pracowników, rozszerzenie tematyki badań i funkcji dydaktycznych; w 1970 r. rozpoczęło m.in. działalność laboratorium fizykochemiczne. Podjęto w nim badania stanu czystości wód regionu łódzkiego. Ich efektem, było m.in. opracowanie współczynnika zanieczyszczenia, służącego ocenie stopnia skażenia wód powierzchniowych (J. Burchard, I. Dubaniewicz).
W roku 1973, na emeryturę przechodzi prof. S. Zych, a kierownictwo Zakładu obejmuje dr I. Dubaniewicz. Funkcję tę będzie pełnił do września 1981r. W tym czasie podjęto, zakrojone na szeroką skalę, badania stosunków wodnych w regionie bełchatowskim i w zlewni Widawki. Ich owocem była m.in. rozprawa habilitacyjna: Formy alimentacji rzek i ich rola w bilansie wodnym Widawki (Z. Maksymiuk, 1980). Ważnym kierunkiem badań Zakładu stają się w tym czasie problemy dynamiki, zasobności oraz odpływu i odnawialności wód podziemnych w strefie retencji czynnej. Pierwsze uogólnienia przedstawiono w pracy pt. Proces wysychania zlewni i jego fizjograficzne uwarunkowania (P. Jokiel, 1986), później ukazuje się szereg opracowań z tego zakresu, których swoistym zwieńczeniem jest rozprawa habilitacyjna pt. Zasoby, odpływ i odnawialność wód podziemnych strefy aktywnej wymiany w Polsce (Jokiel, 1994).
Eksploatacja złoża węgla brunatnego w regionie bełchatowskim stała się impulsem do podjęcia nowego kierunku badawczego – identyfikacji siły i kierunków zmian hydrologicznych wywołanych silną antropopresją. Pierwsze obserwacje i badania prowadzono w założonej w tym celu Zlewni Badawczej strugi Kręcicy przez 5 lat. Pozwoliły one ukazać wpływ rozwijającego się leja depresyjnego kopalni odkrywkowej „BEŁCHATÓW” na obiekty i procesy hydrologiczne. Badaniami objęto również chemizm opadów atmosferycznych oraz wód powierzchniowych i podziemnych.
W 1981 r., kierownictwo Zakładu obejmuje dr hab. Z. Maksymiuk. Funkcję tę piastuje do 2002 roku, czyli do momentu przejścia na emeryturę. W maju 1985 r., Zakład Meteorologii, Klimatologii i Hydrologii dzieli się na dwie odrębne jednostki: Zakład Meteorologii i Klimatologii oraz Zakład Hydrologii i Gospodarki Wodnej z Pracownią Kształtowania i Ochrony Środowiska. Pracownia ta usamodzielniła się w 1992 r. W tym też roku odszedł od nas na zawsze jej kierownik dr Ireneusz Dubaniewicz.
Zmiany organizacyjne nie mają większego znaczenia dla postępu prac naukowo-badawczych. Kontynuowane są dalej tematy traktujące o wodach podziemnych, zasobach wodnych regionu łódzkiego i reżimie rzek. W 1989 roku ukazuje się monografia P. Jokiela i K. Kożuchowskiego: Zmiany wybranych charakterystyk hydroklimatycznych Polski w bieżącym stuleciu, będąca jednym z licznych przykładów współpracy naukowo-badawczej łódzkich klimatologów i hydrologów. Równocześnie pracownicy Zakładu przygotowują kilkanaście szkiców hydrogeologicznych na potrzeby Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000 oraz wiele innych opracowań z zakresu kartografii hydrologicznej: Przeglądową Mapę Hydrograficzną Polski 1:500 000 (1980), Podział Hydrograficzny Polski 1:200 000 – dorzecze Bzury (1983), 5 arkuszy map woj. miejskiego łódzkiego w skali 1:50 000 (1993). W tym czasie, przy udziale pracowników Zakładu, powstało też kilkanaście arkuszy Mapy Hydrograficznej Polski w skali 1:50 000 i bliźniaczej Mapy Sozologicznej Polski wraz ze stosownymi Komentarzami.
Połowa lat 90. to okres dużych zmian kadrowych w Zakładzie. Na emeryturę odchodzi mgr K. Dykczyńska, a z pracy rezygnuje, z różnych powodów, trzech asystentów. Równocześnie pracę w Zakładzie rozpoczynają trzej nowi asystenci (E. Tomaszewski, A. Bartnik i P. Moniewski). Wraz z nimi nowy impuls uzyskują dotychczasowe kierunki badawcze, ale pojawiają się też nowe idee i pomysły. Modelowaniem odpływu podziemnego zajmuje się E. Tomaszewski, badania krenologiczne w regionie łódzkim rozpoczyna P. Moniewski, a A. Bartnik inicjuje prace nad rozpoznaniem odpływów niskich w Polsce. Dociekania te kończą się trzema opublikowanymi rozprawami doktorskimi wykonanymi pod kierunkiem prof. P. Jokiela (Sezonowe zmiany odpływu podziemnego w Polsce w latach 1971-1990; Źródła okolic Łodzi; Odpływ niski rzek Polski). Prowadzone w tym czasie w Zakładzie badania krenologiczne stają się impulsem do zorganizowania w Łodzi dwu Ogólnopolskich Konferencji poświęconych źródłom (1997, 2006). Ich owocem są obszerne monografie: Acta Univ. Lodz., Folia Geogr. Phys., z.2 (red. Z. Maksymiuk) oraz Źródła Polski. Wybrane problemy krenologiczne (red. P. Jokiel, P. Moniewski, M. Ziułkiewicz).
W 1997 roku, z inicjatywy prof. P. Jokiela rozpoczęto prace organizacyjne i studialne w Zlewni Badawczej ZHiGW, położonej w strefie podmiejskiej Łodzi (Dzierżąznej). Założona wówczas sieć hydrologicznych, hydrochemicznych i meteorologicznych posterunków pomiarowo-obserwacyjnych, ciągle rozwijana i doskonalona, funkcjonuje do dziś i dostarcza interesującego materiału badawczego dla studiów nad obiegiem wody środowisku i wpływem działalności człowieka na procesy i obiekty hydrologiczne. Jest ona również ważnym poligonem dydaktycznym pozwalającym zaprezentować studentom (ćwiczenia terenowe) i szerokiemu odbiorcy (np. Łódzki Festiwal Nauki i Techniki) nowoczesne metody i urządzenia pomiarowe stosowane w hydrologii. Owocem badań prowadzonych w Zlewni jest już kilkadziesiąt artykułów naukowych, referatów i doniesień, w tym m.in. 2 zbiorowe monografie: Stan aktualny i kierunki przemian stosunków wodnych w małej zlewni strefy podmiejskiej Łodzi i Woda na zapleczu wielkiego miasta (red. P. Jokiel). Obroniona i opublikowana została praca doktorska zatytułowana: Sezonowe zmiany zasobów i podstawowych właściwości fizykochemicznych wód małej zlewni nizinnej (M. Stolarska, 2008). W 2001 roku w ośrodku łódzkim po raz pierwszy odbywa się wyjazdowe posiedzenie Komitetu Gospodarki Wodnej PAN (Sekcja Hydrologii). Członkiem Sekcji Hydrologii Komitetu zostaje wówczas P. Jokiel. Niebawem ukaże się również Atlas Miasta Łodzi oraz kilka przyrodniczych monografii parków krajobrazowych (Wzniesień Łódzkich, Sulejowskiego, Przedborskiego). W ich opracowaniu uczestniczą pracownicy ZHiGW (Z. Maksymiuk, P. Moniewski, P. Jokiel).
W 2002 roku na emeryturę odchodzi prof. Z. Maksymiuk, a kierownictwo ZHiGW obejmuje prof. P. Jokiel. Nieco wcześniej, do zespołu badawczego Zakładu dołączają Joanna Frątczak i Przemysław Tomalski. Doświadczenia i materiały badawcze zdobyte w toku regionalnych badań hydrologicznych owocują w tym czasie monografią: Zasoby wodne środkowej Polski na progu XX wieku (P. Jokiel). Jest to pierwsze, tego rodzaju, opracowanie dokumentujące i diagnozujące stan zasobów wodnych najuboższego w wodę regionu Polski. W tym samym czasie Zakład uzyskuje dwa duże granty badawcze KBN oraz szereg innych grantów aparaturowych, wydawniczych i badawczych. Pozwala to ciągle poszerzać zakres prowadzonych analiz o nowe kierunki i obszary. Między innymi, w 2007 roku, w wyniku współpracy z Urzędem Miasta Łodzi i European Regional Centre for Ecohydrology, w ramach projektu SWITCH powstaje kolejny obiekt badawczy Zakładu – Miejska Zlewnia Badawcza Sokołówki i podjęty zostaje nowy kierunek badań polegający na rozpoznaniu, diagnozie stanu i ocenie możliwości kształtowania obiegu wody w zlewniach miejskich (A. Bartnik).
Niemal równolegle, przy ZHiGW powstaje interdyscyplinarny Zespół Badawczy, który wchodzi w skład konsorcjum realizującego grant zamawiany dotyczący ekstremalnych zjawisk hydro-meterologicznych w Polsce. Zespołem tym kieruje P. Jokiel i pod jego redakcją ukazuje się w 2008 roku obszerna, wielowątkowa monografia: Zjawiska ekstremalne i zdarzenia nadzwyczajne w środkowej Polsce. Wynikiem tych badań jest też kilkanaście artykułów naukowych opublikowanych w polskich i zagranicznych czasopismach naukowych oraz ogromne doświadczenie pozwalające włączyć hydrologiczne zjawiska ekstremalne do obszaru zainteresowań badawczych Zakładu. W 2007 roku P. Jokiel uzyskuje tytuł profesora, a w rok później, Zakład zostaje przemianowany na Katedrę Hydrologii i Gospodarki Wodnej. Kolejne pięciolecie przynosi rozwój nurtów badawczych zainicjowanych w Zakładzie na początku XXI wieku. Doświadczenia zdobyte w projekcie SWITCH zaowocowały uzyskaniem grantu badawczego NCN: Wpływ stopnia przekształcenia środowiska na obieg i jakość wody w zlewniach miejskich i podmiejskich (A. Bartnik, P. Moniewski, 2011-2013). Kontynuowano również badania w zakresie oceny zjawisk ekstremalnych w hydrologii. E. Tomaszewski uzyskał w 2010 r. grant KBN/NCN: Wieloletnia i sezonowa zmienność niżówek i odpływów niżówkowych w środkowej Polsce – uwarunkowania genetyczne i potencjalne skutki w gospodarce wodnej, w efekcie którego powstała rozprawa habilitacyjna. P. Jokiel z A. Bartnikiem opublikowali obszerną monografię pt. Geografia wezbrań i powodzi rzecznych. Książka ta została w 2013 r. uhonorowana nagrodą Rektora UŁ za najlepszy podręcznik akademicki. Pracownicy Katedry brali udział w ogólnopolskim projekcie zainicjowanym przez Komisję Hydrologiczną PTG, dotyczącym wód w parkach narodowych Polski – autorstwo rozdziału i współredakcja monografii (P. Jokiel, P. Tomalski). Warto podkreślić wysoką rangę badań krenologicznych prowadzonych w Katedrze. P. Moniewski i P. Jokiel wraz z W. Chełmickim (UJ) i Z. Michalczykiem (UMCS) zostali laureatami nagrody IUGS: Episodes Best Paper Award 2011 za artykuł: Distribution, discharge and regional characteristics of springs in Poland. W rozwoju kadry naukowej miały miejsce 2 nominacje. P. Tomalski uzyskał w 2010 r. stopień doktora na podstawie rozprawy: Dynamika płytkich wód podziemnych w środkowej Polsce. E. Tomaszewski uzyskał w 2013 r. stopień doktora habilitowanego na podstawie rozprawy: Wieloletnia i sezonowa dynamika niżówek w rzekach środkowej Polski. W 2015 roku ukazuje się monografia opracowana pod redakcją P. Jokiela pt. Metody statystyczne w badaniach hydrologicznych środkowej Polski. Praca prezentuje metodyczne i merytoryczne osiągnięcia członków Zespołu Katedry Hydrologii. Rok wcześniej P. Jokiel zostaje wybrany Przewodniczącym Komisji Hydrologicznej PTG, a E. Tomaszewski jej Sekretarzem. W 2016 roku cały Zespół katedry Hydrologii uczestniczy w przygotowaniu 7 rozdziałów do wieloautorskiej, obszernej monografii zatytułowanej Hydrologia Polski. Dzieło to ukazuje się w PWN w 2017 roku i staje się pierwszym, po ponad 50 latach, opracowaniem kompleksowo opisującym zasoby i stosunki wodne w Polsce. Jego współredaktorem jest P. Jokiel. W tym samym roku A. Bartnik wydaje obszerną pracę zatytułowaną Mała rzeka w dużym mieście. Wydrane aspekty obiegu wody w obszarze zurbanizowanym na przykładzie łódzkiej Sokołówki, która jest nowatorsko przygotowaną i zredagowaną monografią hydrologiczną rzeki miejskiej. Zagadnienia dotyczące hydrologii miejskiej były kontynuowane i w 2020 r. zaowocowały obszerną monografią hydrologiczno-geograficzną: Ner. Monografia hydrologiczna niekochanej rzeki, autorstwa P. Jokiela i A. Bartnika. Niestety, w 2016 roku z pracy odchodzi P. Moniewski. Natomiast nieco wcześniej, bo w 2013, członkiem zespołu naukowego staje się doktorantka: B. Stanisławczyk, a w 2017 roku, studium doktoranckie rozpoczyna M. Kozek. W wyniku dynamicznych zmian w przepisach prawnych dotyczących nauki i szkolnictwa wyższego, w roku 2018 Katedra zostaje przekształcona w Pracownię, ale już 2 lata później powraca do swej nomen omen źródłowej nazwy – Zakładu Hydrologii i Gospodarki Wodnej, wchodząc w skład nowo utworzonego Instytutu Klimatologii i Hydrologii na Wydziale Nauk Geograficznych UŁ. W dotychczasowym dorobku naukowym zespołu łódzkich hydrologów znajduje się 40 książek i ponad 700 innych publikacji i map. Znaczące miejsce w pracach Zespołu PHiGW zajmują też projekty, recenzje i różnego rodzaju opinie, w tym opracowania wykonane na rzecz gospodarki narodowej. Recenzowano m. in. ok. 20 prac doktorskich i habilitacyjnych, ponad 100 różnych artykułów naukowych i monografii, a także plany zaopatrzenia w wodę wsi i miast woj. sieradzkiego, bilanse wodno-gospodarcze np. woj. piotrkowskiego i radomskiego, projekt zbiornika retencyjnego, projekt ujęcia wody podziemnej, projekt zagospodarowania dolin rzecznych Łodzi, itd. Pracownicy Zakładu byli i są członkami wielu organizacji naukowych i gremiów doradczych, w tym: Sekcji Hydrologii Komitetu Gospodarki Wodnej PAN, Państwowej Komisji Egzaminacyjnej do Sprawdzania Kwalifikacji Ogólnych i Zawodowych Wymaganych od Osób Wykonujących Dokumentacje Hydrologiczne przy Ministerstwie Środowiska RP, Narodowego Centrum Nauki, Zarządu European Regional Centre for Ecohydrology UNESCO, Stowarzyszenia Hydrologów Polskich, Polskiego Towarzystwa Limnologicznego, Komisji Hydrologicznej Polskiego Towarzystwa Geograficznego, Komisji Geograficznej Wydziału III Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, Towarzystwa Miłośników Mineralogii, Okręgowego Komitetu Olimpiady Geograficznej, Redakcji Naukowo-Dydaktycznej „Folia Geographica Physica” , Komitetu Redakcyjnego „Acta Geographica Lodziensia” . Obok działalności naukowej, niezwykle ważną rolę w pracach Zakładu odgrywa również szeroko pojęta dydaktyka. Pracownicy prowadzili i prowadzą wykłady, seminaria i ćwiczenia z zakresu: Hydrologii, Oceanologii, Gospodarki Wodnej i Geografii Fizycznej oraz z wielu przedmiotów metodycznych i specjalistycznych (metody statystyczne, zagadnienia prawne, itd.) na Wydziale Nauk Geograficznych i Wydziale Biologii i Ochrony Środowiska UŁ oraz w kilku innych szkołach wyższych. Do 1998 roku, specjalizacja Meteorologia i Hydrologia, na jednolitych studiach magisterskich, prowadzona była przez dwie jednostki: ZMiK oraz ZHiGW. Od 1998 roku, ZHiGW realizuje zajęcia na własnej specjalizacji – Hydrologia i ochrona zasobów wodnych (2. letnie studia magisterskie), a od 2006, wraz z Katedrami: Geografii Fizycznej oraz Geologii i Geomorfologii, specjalność: Monitoring i Kształtowanie Środowiska. Owocem tych działań dydaktycznych jest w dniu dzisiejszym ok. 400 prac magisterskich i ponad 150 prac licencjackich zrealizowanych w PHiGW. Wiele z nich zostało nagrodzonych, a tezy zawarte w niektórych – opublikowane. W 2020r. w XII edycji konkursu im. Kazimierza Dębskiego na najlepszą pracę dyplomową z hydrologii, organizowanego przez Stowarzyszenie Hydrologów Polskich, absolwentka specjalności MiKS Milena Lewandowska zdobyła III miejsce za pracę pt. Dynamika rozwoju i zaniku niżówek Nysy Kłodzkiej w przekroju Bystrzyca Kłodzka (promotor: E. Tomaszewski). Pracownicy Zakładu Hydrologii i Gospodarki Wodnej zostali uhonorowani wieloma odznaczeniami państwowymi, resortowymi i uczelnianymi w tym: Krzyżami: Kawalerskim i Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalami Komisji Edukacji Narodowej, Złotymi Odznakami Uniwersytetu Łódzkiego, Złotymi Krzyżami Zasługi, Medalami UŁ „W służbie społeczeństwu i nauce” oraz wieloma nagrodami naukowymi i dydaktycznymi (indywidualnymi i zespołowymi).